AİHM Kararlarının Türkiye’de Uygulanması

Hukuki Temel

1. Bilindiği gibi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) yaptığı yargılamaların dayanağı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’dir (AİHS).
2. AİHM kararlarının icra edilmesine AİHS’nin 46. maddesinde, (dostane çözüm kararlarının icrası için 39/4 fıkrası) yer verilmiştir.
3. Bu maddeye göre taraf devletler AİHM’in verdiği kararlara uymayı taahhüt ederler (1. fıkra) ve AİHM kararlarının taraf devletlerce uygulanması Avrupa Konseyi (AK) Bakanlar Komitesi adına Delegeler Komitesi tarafından denetlenir.

Yetkili Birim

1. AK Bakanlar Komitesi ve onun alt düzeyli eşdeğeri olan Delegeler Komitesi siyasi olarak AİHM kararlarının icrasının temin edilmesinden sorumlu birimdir.
2. Teknik anlamda bu denetim ile yetkili birim, AK İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğü Genel Müdürlüğü bünyesinde yer alan İnsan Hakları Direktörlüğü altında yapılandırılan AİHM Kararlarının İcrası Dairesi’dir (Department for the Execution of Judgments of the ECtHR).

Sorumlu Birim

1. Adalet Bakanlığı bünyesinde İnsan Hakları Daire Başkanlığı’nın (İHDB) kurulmasının yasal temeli olan 650 Sayılı KHK’nın 1. maddesinin (c) bendi gereğince Başkanlığımız AİHM kararlarının icrasının takibinden sorumlu tutulmuştur.
2. Bu bent gereğince İHDB, AİHM’in ülkemiz hakkında verdiği ihlal kararlarının infazı ile ilgili genel önlemleri almak, ihlal kararlarını ilgili mercilere iletmek ve ihlalin ortadan kaldırılmasına yönelik süreçleri takip etmek ile görevlendirilmiştir.

Sorumluluğun Kapsamı

1. Bakanlığımız ile Dışişleri Bakanlığı arasında 14 Kasım 2011 tarihinde imzalanan işbirliği protokolü gereğince AİHM’ne karşı yapılacak devlet savunmalarının koordinasyonu 1 Mart 2012 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Bakanlığımız ve dolayısıyla Daire Başkanlığımız uhdesine alınmış bulunmaktadır.
2. Protokolün AİHM kararlarının icrasına yönelik 5.1. maddesi gereğince, “ihlal kararlarının uygulanmasına yönelik tüm işlemler Daire Başkanlığı tarafından yürütülür”.

AİHM Kararlarının İcrasının Anlamı

1. AİHM’in verdiği ihlal kararlarının icrası en genel anlamda başvuranın durumunun ihlal öncesi haline dönüştürülmesi, bu mümkün olmadığında ise uygun bir tazminat ödenmesini gerektirir.
2. AİHM kararlarının icrası iki ana öğeden oluşur; bunlar bireysel (özel) önlemler ve genel önlemlerdir.
3. Bireysel önlemler, başvuranın hakkının ihlaline yol açan sebepleri ortadan kaldırmayı sağlayan tüm tedbirler veya ödenecek tazminattır.
4. Genel önlemler ise başvuruya konu ihlali herkes için ortadan kaldırmayı ve böylece ihlalin devamını önlemeyi sağlayacak tedbirlerden (mevzuat veya uygulama değişiklikleri) oluşur.

İcranın Takibi

1. Yukarıda da belirtildiği gibi AİHM kararlarının icrasının takibi AK Bakanlar Komitesi adına Delegeler Komitesi tarafından yapılmaktadır.
2. AK Delegeler Komitesi, daha önce değinildiği üzere AK Kararların İcrası Dairesi uzmanlarının desteği ile bu takibi gerçekleştirmektedir.
3. Takip iki ayrı usulde yapılmaktadır; bunlar basit-standart (simplified-standard) usul ve geliştirilmiş-yoğun (enhanced) usuldür